پس از چند سال وقفه در گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا، دور تازه‌ای از مذاکرات با میزبانی عمان و در سفارت این کشور در شهر رم برگزار شد، نشستی که به‌گفته منابع دیپلماتیک، نقطه‌عطفی در مسیر کاهش تنش‌ها و گذر از چارچوب‌های کلی گذشته تلقی می‌شود. طبق اطلاعات منتشرشده، دو طرف موفق شده‌اند از فضای عمومی و کلی‌گویی‌ها فاصله بگیرند و وارد مرحله‌ای تخصصی و فنی شوند. بیانیه سفارت عمان نیز نشان می‌دهد این روند قرار است در هفته‌های آینده ادامه یابد و تمرکز اصلی بر جزئیات برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود.
در جریان این دور از گفت‌وگوها، سه محور اصلی در دستور کار قرار گرفت: سطح غنی‌سازی اورانیوم، نحوه و گستره نظارت‌ها، و میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده. به نظر می‌رسد که این محورهای فنی در گفت‌وگوهای آتی، از جمله نشستی که چهارشنبه آینده در عمان برگزار خواهد شد، همچنان در مرکز توجه باقی خواهند ماند. اگرچه هنوز نمی‌توان با قطعیت از حصول توافق سخن گفت، اما شواهد حاکی از آن است که فضای گفت‌وگوها تغییر یافته و طرفین تا اندازه‌ای بر بی‌اعتمادی گذشته غلبه کرده‌اند، تا مسیر برای تفاهمی احتمالی هموارتر شود.
یکی از نکات برجسته این دور، انتخاب رم به‌عنوان محل برگزاری مذاکرات بود. برخلاف رویه معمول که مذاکرات در وین یا ژنو صورت می‌گرفت، این‌بار رم میزبان بود؛ انتخابی که به‌نظر می‌رسد دلایل چندلایه‌ای داشته است. از یک‌سو، روابط تاریخی و آرام میان ایران و ایتالیا بستر مناسبی برای این میزبانی فراهم کرده و از سوی دیگر، برخی تحلیل‌گران معتقدند نزدیکی دولت ایتالیا به جریان‌های محافظه‌کار غربی، و بی‌اعتمادی واشنگتن به برخی کشورهای لیبرال اروپایی مانند فرانسه و آلمان، نیز در این تصمیم مؤثر بوده است.
آنچه در رم گذشت، نمی‌تواند صرفاً یک گفت‌وگوی مقدماتی تلقی شود. این دور از گفت‌وگوها نشانه‌ای از تمایل طرفین به خروج از وضعیت رکود و ورود به مرحله‌ای جدی‌تر و هدفمندتر از تعاملات دیپلماتیک است. اگر روند کنونی ادامه پیدا کند، شکل‌گیری توافق‌هایی محدود اما مؤثر برای کاهش تنش و بازتعریف مناسبات دوجانبه، دور از ذهن نخواهد بود.
از سوی دیگر، تاب‌آوری اقتصادی و سیاسی ایران در برابر تحریم‌ها، به‌ویژه پس از شکست سیاست “فشار حداکثری”، این واقعیت را برای آمریکا آشکار کرده که صرف فشار اقتصادی دیگر کارایی سابق را ندارد. ایران توانسته با تکیه بر مسیرهای جایگزین، از جمله همکاری با چین، روسیه و کشورهای آسیایی، مسیرهای جدیدی برای مقابله با فشارهای خارجی ایجاد کند. در این چارچوب، تهران در دور جدید گفت‌وگوها نشان داد که دیگر صرفاً بازیگری واکنشی نیست، بلکه با اتخاذ رویکردی تدریجی و سنجیده، ابتکار عمل را در دست گرفته است و از منظر نمادین نشان داد که در صحنه دیپلماسی، وزن تهران بیش از گذشته قابل احساس است.
رضا مطلبی – کارشناس و محقق روابط بین الملل
